Toiletteren en communiceren
Ik heb net bijgepraat met iemand die ik lang niet gesproken had. Heel lang. Totdat het moment zich aandiende waarop mijn blaas ons gesprek natuurlijkerwijs beëindigde. “Ik ga er nu een eind aan breien want ik moet nu echt ongelooflijk nodig plassen!” Was dat wel natuurlijk? Dat mijn blaas geledigd moest worden wel. Maar is dat een reden om een gesprek af te breken? Dat hangt er maar van af. Van normen en gewoonten welteverstaan.
Wat vinden we normaal?
Bij de Oude Romeinen was het openbare toilet dé plek om eens uitgebreid bij te praten en nieuwtjes uit te wisselen. De plek waar je elkaar automatisch geregeld trof. Zoiets als de koffie-automaat bij bedrijven en andere instellingen. Maar ik vind het zéér onwennig als mensen door een gesloten WC-deur het gesprek dat in de wachtrij ontstond vervolgen. Praten door een gesloten WC-deur doe ik alleen met héél goede vrienden en dan nog liever niet. Een goede vriendin van mij zegt echter doodleuk als ik haar aan de telefoon heb: “Ik loop even naar boven hoor, even plassen. Hèhè, dat lucht op!!”
Praten terwijl je op de WC zit… dat vind ik veel te intiem. Dat doe ik alleen met mijn gezinsgenoten. En dan alleen bij een kleine en zéker niet bij een grote boodschap. Is dat normaal? Wat vinden we gewoon? Mijn moeder zou bijvoorbeeld nóóit door de telefoon zeggen: “Ik hang nu op want ik moet plassen.” Écht niet. Dat is onfatsoenlijk, ordinair. Zij zou zeggen: “Ik merk warempel dat er iets in de agenda staat dat ik over het hoofd heb gezien. Ik moet nu echt ophangen!”
Terwijl ik op de WC zit (hèhè, wat een opluchting), besef ik dat het allemaal een kwestie is van normen (wat vinden we normaal) en vooral van gewoonten (waaraan zijn we gewend). Je opvoeding bepaalt waaraan je gewend bent, in je pubertijd zet je je daar tegen af en leer je jezelf eventueel andere gewoonten aan. En dat is het dan? Waarbij voel ik me op m’n gemak?
Op je gemak
Het woord gemac treffen we voor het eerst aan in een tekst uit 1236. Daarin heeft het de betekenis ‘rust, kalmte, gerief, comfort’, ‘dat wat je voor je behoefte nodig hebt’. Het is een afleiding van het werkwoord maken (vormen, samenvoegen, tot een geheel verbinden). Uit de betekenis ‘dat wat past in het geheel’ ontwikkelden zich betekenissen als ‘dat wat gerieflijk, comfortabel, rustig is’, ‘dat wat voordeel brengt’, ‘dat waaraan behoefte is’ en ‘plaats die voor het gemak dient’. En zo noemden we de WC in het OudNederlands dus niet op z’n Frans het toilet maar het gemak. Wel zo makkelijk.
Misschien dat sommige dialecten het gemak nog bezigen, maar bij mijn weten is dit prachtige woord helaas in onbruik geraakt. We hebben het nu over de WC. De Dikke Van Dale geeft geen Nederlands woord voor WC maar vermeldt het Engelse watercloset. Jammer. En raar eigenlijk. Het is toch gewoon (de ruimte met) de pisbak of de (poep)pot?!
Ik prefereer de woorden het gemak: de comfortabele ruimte waar je gerieflijk je behoefte kunt doen. Ook de ruimte om lekker bij te kletsen…? Daar moet ik nog eens over nadenken… De uitspraak ‘Je kunt de pot op!’ is zo bezien een aansporing om eens uitgebreid met de spreker te gaan communiceren. Dat klopt denk ik wel… dat lijkt me bij een dergelijke uitspraak zeker op z’n plaats! Als je er tenminste in slaagt om dat op je gemak te doen natuurlijk. Anders lijkt het me niet zo gerieflijk/rustig/voordelig en voldoet het waarschijnlijk niet aan de behoefte 
.
Ceciel Fruijtier, 14 augustus 2015
Met dank aan het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands,
M.Philippa e.a. (2003-2009).
Ceciel onderneemt sinds 2007 vanuit haar bedrijf Fruijtier tekst&advies. Zij redigeert en herschrijft teksten die in de steigers staan, maar nog niet voor publicatie geschikt zijn. Denk bijvoorbeeld aan blogs, artikelen en beleidsstukken. Haar persoonlijke drijfveer: zinvolle informatie toegankelijk maken, zodat die zijn weg in de wereld vindt.
Naast tekstredacteur is Ceciel ghostwriter en schrijftrainer. Zij assisteert mensen die overborrelen van de inhoud om dat goed op papier te krijgen. Ook verzorgt zij formatontwikkeling van informatieve uitgaven zoals brochures en boeken. Teksten inkorten, samenvatten en zo nodig herschrijven is een kolfje naar haar hand.
