Bartje
Zelden werd een volksaard zo sterk getypeerd als door Anne de Vries in zijn boek Bartje. Het verscheen in 1935 en vond zoveel herkenning, dat het beeld van Bartje nu symbool staat voor de provincie Drenthe. Iedereen kent Bartje! Dat terwijl het boek vrijwel niet meer wordt gelezen. Dat is best jammer, want het is in meerdere opzichten tijdloos.
Tijdloos? Dit boek is zo gedateerd als maar kan! Je duikt in het Drenthe van 100 jaar geleden, zo beeldend gekenschetst alsof je er als lezer even op bezoek bent. De wereld van Bartje komt in Nederland niet meer voor. En dat is nou precies één van de waarden van het boek: je maakt niet alleen kennis met een stukje werkelijkheid van ons verleden, maar dondert met huid en haar in het intens onrechtvaardige bestaan van de verdeling tussen arm en rijk. En die verdeling bestaat nog steeds, maar dan op zo grote schaal dat het een ver van ons bed show geworden is. Zeg maar “de arme kindertjes in Afrika”.
Waar een wil is, is een weg?
Rijke mensen die het in grote delen van de wereld voor het zeggen hebben, geloven doorgaans in de eigen verantwoordelijkheid van de mens ten aanzien van diens omstandigheden. Dat geeft natuurlijk een enorme egoboost, als je het zelf goed hebt. En die zogenaamde eigen verantwoorde- lijkheid ontheft je ook op prettige wijze van de verantwoordelijkheid voor hen die het minder goed hebben. Het liberale gedachtegoed lijkt in onze maatschappij de norm, “waar een wil is, is een weg”.
Hoe moeilijk die weg in werkelijkheid is, wordt door dit boek glashelder neergezet. De hopeloosheid van echte armoede komt nog steeds tot uitdrukking in onze volkstaal: “Als je voor een dubbeltje geboren bent, wordt je nooit een kwartje”. Een uitdrukking die we steeds minder gebruiken, omdat we inmiddels massaal lijken te geloven in het tegendeel. De Amerikaanse Droom die ons constant wordt voorgespiegeld. Het boek prikt die luchtbel door en raakt de lezer met de ongelooflijke onrechtvaardigheid van de verdeling tussen arm en rijk. In de figuur van Bartje’s grote zus Lammechien illustreert de schrijver terloops hoe we geneigd zijn dat te vergeten als je het eenmaal beter hebt.
Volwassen onbegrijpelijkheden door de ogen van het kind begrepen
Zo lijkt het, alsof de kloof tussen arm en rijk in dit boek centraal staat. Maar centraal staat natuurlijk de hoofdpersoon, Bartje! De kloof tussen arm en rijk is slechts de achtergrond waarop het echte onderwerp van het boek wordt geprojecteerd: de ontwikkeling van de belevingswereld van een kind. Hoe we de wereld voor kinderen volslagen onbegrijpelijk kunnen maken, door als volwassenen te menen dat kinderen van alles nog niet kunnen begrijpen. Terwijl we feitelijk onszelf niet begrijpen. Hoe we als volwassenen geneigd zijn de patronen van onze ouders te herhalen, en hoe dat onze kinderen vormen kan, zoals ook wijzelf gevormd zijn.
Het is indrukwekkend hoe helder de wisselwerking tussen ouder en kind en de vormende werking daarvan door de auteur aan de lezer wordt meegegeven. Die helderheid ontstaat doordat je als lezer de wereld mag bekijken door de ogen van een kind met een opmerkelijk waarnemings- vermogen. Een waarnemingsvermogen waarmee je als lezer de wereld van bijna 100 jaar geleden ervaren kan, waarin zich tijdloze processen afspelen. Afstoffen dat boek, een aanrader!
Ceciel Fruijtier, 5 februari 2014
Ceciel Fruijtier onderneemt sinds 2007 vanuit haar bedrijf Fruijtier tekst&advies. Zij redigeert en herschrijft teksten die in de steigers staan, maar nog niet voor publicatie geschikt zijn. Zoals blogs, artikelen en beleidsstukken. Daarnaast geeft zij schrijftips, tekstadvies en individuele schrijftrainingen. Als tekstredacteur stelt zij zich ten doel zinvolle informatie toegankelijk te maken, zodat die zijn weg in de wereld vindt. www.zodatuwboodschapoverkomt.nl
